Karuman, linma ak ëd BLTX event ëd Tomas Morato, Quezon City ta nandeliver ak na pigaran kopya na zine ko ëd kakaarok. Balët labay ko mët ya naimatonan yan duwan dekada lan tradisyon ya inggapo na sanasawan kumokurit, si Adam David tan Conchitina Cruz, ya angilëtnëg mët na Paper Trail Projects, sakëy ya small press.
Simple labat so konsepto na BLTX: itër ed lima na kumokurit so pakapanyari ëd produksyon na dili ton kimëy.
Amin ya zine tan libron ilalako ed BLTX ët self-published na mismon autor odino na grupo to o na small press. Lapud kaslakan ët daisët labat so kwarta na autor tan small press, daisët mët labat so naimprentan kopya na zine o libro ëd kada edisyon. Katon kayari na event naupot lawarin amin so lako. Anggapo’y nasasayang. Sakëy ni, lapud daisët labat so pawalaën ya kopya, mas maplës so proseso na publikasyon. Agkaokolan ya manalagar na mabaybayag ëd funding ta agkaokola’y funding.
Say sankaabigan ya naimatonan ko karuman ët say maapit ya ulopan na saray totoon wadman. Maapit so ulopan na saray kumokurit ëd sakëy tan sakëy. Maapit mët so relasyon na kumokurit tan saray small press. Balët say sankarakpan ya anëngnëng ko ët say maapit ya relasyon na autor tan saray mambabasa ëd sikato. Singa mëlag ya reunion na saray autor tan mambabasa so BLTX. Kabat na kumokurit so amin lawarin mambabasa ëd sikato. Walay lupa ra. Nakatongtong to ‘ra. Kaaro to ‘ra.
Naeksperyensyak ‘yan mismo ëd impanself-publish ko na sangkaunaanan kon zine ya “So We Must Meet Apart.” Wala ‘ray kakaarok ya manbabasa manaya’d siak tan natan labat ira pinmaparongtal. Aya so sangkarakpan ya liknaan na kumokorit—amay amta ton wala’y manbabasa ëd sikato tan kabat to ‘ra.
Lapud sayan naimatonan tan naeksperyensyak, agko napigila’y manonot ed situasyo’y publishing ëd maternal kon salita, say Pangasinan. Nën onggagapo ak ya manaral ya mansulat ëd Pangasinan, angaliw ak na lib-libro’y anlong diya ni’d Amazon. Mura mët labat ingën so libro balët say shipping fee ët alay bili ta manlapo ni’d Estados Unidos! Diya’k unaan ya amoryan balëg so subok ya dadalanëy kumokurit ëd salitan Pangasinan. Tëpët ko’d sarilik, akin ët singa no anggapo lawari’y options dan manpublish?
Wala ‘ray mansusulat ëd maternal kon salita tan wala’y napapawalan kimëy, balët ag nasasabi na saraya so saray malabay ya mambasa ëd sikara. Alimbawa, say agano nin impalapag ya Surat Filipino ya nankarga’y pigaran piyesan nisulat ëd Pangasinan ët aliwan malinëw no panon ya makalay kopya. Aliwan malinëw no ilalako iya odino libren itër ed malabay ya mambasa. No ag ak ni nantëpët ëd kaarok ëd NCCA, ag ak makalay kopyak. Akin ët onyan lanang so kapalara’y Pangasinensen labay to mët labat so mambasa’d dilin salita to? Akin ët kaokolan ton lanang ya ondalan ëd butaw na dagom piyan makabasa labat?
Say ëbat ko’d sayan tëpët ët matantan tayo ‘ran kumokurit ëd salita tayo ya manalmo tan onlakap ëd alternatibo iran paraan ya wadtan mët labat ëd kalibër-libër. Padisir ko, duga so dalan ya pinili na inmuunan kumokurit ëd Pangasinan ya iself-publish so libro da. No mëlmëlag ni labat so readership na Pangasinan, akin ët ondepende ed angkakabalëg ya publishers ya manpapalapag labat na libro no baleg so nagunggona ‘ra? No mëlmëlag ni labat so readership na Pangasinan tan maslak ëd saraya ët makpël so pananisya ra’d dilin salita ‘ra, akin ët panalagarën tayo ‘ran lanang lapud pandepende ed funding manlapo’d gobyerno?
No mëlag labat so readership na Pangasinan, usto la’y pampalapag ëd pigaran kopya labat na kimëy ya ipapaway tayo. No ondakël lay mambasa (lapud maparanay ya pampublish tayo), insan tayo idakël so ipalapag ya kopya.
Akin ta no ompawil tayo ëd self-publishing balët gawëën tayo iya ëd mas matalino tan matipid ya paraan? Itilak ti la ‘tay Amazon tan diya la’d Pilipinas tila gawëën so produksyon.
Ipaway tila iraratay iyaamot tayon kimkimëy. Tiponen tayo ëd mëlag ya zine. Manimprenta tayo’y pigaran kopya ni lambëngat tan saliën tayon ilako—sikatayon mismon nansulat ëd sikara. Manggawa tayo’y dilin event ya i-launch itan ya zine. Mas marakëp ingën no sansasakëy tayo piyan pigara so napawalan zine. Nayari tayo mët ya ilako iraya ëd BLTX mismo ta wala ‘ray Pangasinense mët ed Manila. Arayan zines ya pawalaën tayo so mamulso no pigaran talagay mambabasa’y nisulat ëd salitan Pangasinan.
Say mëlag ya naalmo ëd sayan unaan ya eksperimento, usarën ëd ontumbok. Itultuloy ya gawëën angga’d makatipon tayo ya nayarin isaliw na dili tayon printing press. No nasabi tan ya panaon, makapangipaalagëy tayo’y small press ya mampalapag lambëngat na libron nisulat ëd o nipaakar ëd Pangasinan. Tan lëlëg tayon titiponëy kwartan mampondo ëd sarayan pangarap, makatitipon ti met la na readership tayo lapud maparanay tayon panpublish. Saraya ët magmaliw ya parokyanon amta tayon mambasa ëd sikatayo basta bayuboa’y interes da. Ta wadtan iran talaga. Anggano daisët ni lambëngat ira natan. Say importante, nakabat ira tan niitër ëd sikaran tampol so pankaukolan da.
Padisir ko aya so tumbokën kon dalan ëd dilik ya kimëy bilang kumokurit ëd Pangasinan. No walay funding, sige. Balët ag ak onasa ëd saratan. Mansulat ak. Manself-publish ak. Tan itër kon direkta ëd mambasa ëd siyak.