A
Aba - ituring na mababà at hamak ang kapuwa o sarili; dukha (pinakaaba sa aba) Abaloryo - maliit at bilóg na kristal, bató, at katulad na may bútas sa gitna, karaniwang tinutuhog upang gawing palamuti, galáng, o kuwintas; bead Agunyas - tugtog ng kampana para sa namatáy. Alo - aliw para sa táong nalulungkot, nababagabag, o may suliranin Alpas - kumawala o umalis sa pagkakahawak, pagkakatali, o pagkakakulóng Amba - nagbabanta at poot na kilos ng kamay
B
Bahaw - kung sa tinig, paos o malat (basag) Banaag - bahagyang pagkakilála sa anumang bagay na nakikíta dahil sa kalabuan ng matá Balasik - bagsik; anyong nakahihindik Bantulot - hindi makapagpasiya kung ano ang gagawin; urong sulong Batik - patak-patak na dumi o kulay sa anumang bagay Bubot - bud Bulalas - pagpapakita o paglalabas kung ano ang nása loob; táo na mahilig maglustay; biglang pagsasalita dahil sa matinding damdamin, pagkagulat, pagtutol, at katulad; pagsigaw o pagsasalita nang malakas o mariin Bulsikot - purse; maliit na bag, pouch, o kaha na lalagyan ng salapi Burak - uri ng pútik na mabahò at malansa gaya ng putik sa pusalì at estero Busilak - immaculate; pure; immaculate whiteness (busilak sa kaputian; lalong bubusilak)
D
Dagat-dagatan Dagim - dark clouds that bring rain Dalirot - pagdutdot o paghalò sa anuman sa pamamagitan ng daliri Daluhong - [ST] pagsalakay o paglusob nang bigla o mabilis Danga - [ST] paglukso Dawag - damo at baging (madawag, dawagan) Dipa - pagpuwesto sa paraang pakrus o pantay-balikat na pag-unat ng dalawang kamay; sukat ng haba nito Dukwang - paraan ng pag-abot na nakaunat ang braso at inilalapit ang katawan paharap
G
Ginsa - bigla (nang di-kaginsa-ginsa’y) Gupo - pagbagsak o pagkagiba, karaniwang dahil sa labis na kahinàan o sa bigat ng anumang dumagán (maigupo = foiled) Gulantang - nagulat; biglang nagising
H
Hagip - sunggab o pagsunggab; pagkuha ng isang bagay na gumagalaw sa tubig; pagdagil, pagbundol, o pagkasagi; pagtama sa inaasinta. Halinghing - huni ng kabayo; daing ng tao na nahihirapan sa karamdaman o naliligayahan sa sex Hantik - red ants hapis - pighati; matinding sakít na na-daramá ng isip at katawan; habag sa sarili; pain Hilahil - dusa; distress; matinding ligalig ng isip o matinding kirot Hilakbot - pakiramdam na pagtinghas ng balahibo dahil sa sindak Himaymay - fiber; tíla sinulid na estruktura na bumubuo sa tisyu ng hayop o haláman; anumang materyal na maihihiwa-hiwalay na tíla sinulid at magagamit sa paghahabi Hinihinulihan (mula sa hinuli) - to clean someone’s ears Hinihinukuhan (mula sa hinuko) - to cut someone’s nails Hinuhod - pagbibigay ng pahintulot ; pagpayag Hinuhod - pagbibigay ng pahintulot ; pagpayag Hitit - paghithit ng usok mula sa sigarilyo o tabako Hugpong - joint; bagay na nag-uugnay o nagkakabit sa dalawang bagay; ang púnto na pinagdugtungan ng dalawang bagay; ang karugtong o idinugtong sa dulo upang humabà (naghuhugpong; hugpungan) Hulab - possibly hunab; vapor rising from the ground Hulagpos - freed Huna - karupukan ng isang estruktura (kahunaan = frailty) Hungkag - walang laman Hunos - pagpapalit ng balát, kaliskis, o balahibo ng hayop, isda, o ibon
I
Igkas - galaw ng anumang bagay na bumalik sa dáting ayos matapos hilahin o bitawan Ingit - mahinàng iyak ng isang batà o hayop Impit - pagpapaliit ng isang bagay sa anumang paraan; pagpigil sa tawa, iyak, o sigaw; pinigil sa isang kalagayan upang hindi makawala o maibulalas Iwarang - Batangueñong salita; tabinge, hindi pantay (paiwa-iwarang)
K
Kabyaw - pag-ilo o pag-katas ng tubó; pagikot ng paa sa bisikleta Kaibuturan - kaloob-looban o kalagitnaan; “aking kaibuturan” = soul Kakanyahan - kaakuhan; natatanging aspekto ng katauhan ng isang tao; identidad; ang gayon ding pagkakakilanlan ng isang pangkat o bansa bílang tatak ng pagkakaisa Kalamkam - kiliti (pero ginamit ni Tinio para ilarawan ang radyo) Kanlong - natatakpan o nalilili-man; nakakubli sa likod ng kalasag at iba pang harang, kayâ hindi makíta o makakíta (kumanlong sa duguang bangkay ng anak) Kanti - pagkalabit, paghaplos, o pagtama na halos hindi sumayad Kapagdaka - agad Kasi - [ST] pagsanib ng espiritu o pagpasok sa kalooban; “kasihan mo ako ng tapang” Kawag - igalaw ang mga bisig at paa, lalo na sa paglangoy o kung nalulunod; paggalaw ng pakpak, buntot, at iba pa; alingawngaw ng boses. Kililing - varyant ng kuliling; maliit na batingaw; tunog na nalilikha nito Kipkip - paraan ng pagdadalá sa pamamagitan ng pag-ipit sa kilikili, panloob na bisig, at tagiliran Kislot - jerk; paggalaw ng mga hibla ng lamán, lalo na sa mga bagong katay na hayop Korto - shorts Kubyerta - deck; plata-porma sa barko na sumasakop sa buo o bahagi ng lawak nitó at nag-sisilbing palapag Kunwa - varyant ng kunwari Kura - upo? Parang sa picnic? Kuyom - nakatikom na palad; magkimkim o kimkimin (kuyumin, magkuyom); “humuhulagpos sa kuyom” (metaphor: escaping the grasp of”)
L
Labsak - kalat; labis na kalambutan ng isang bagay, lalo na kung prutas o halámang-ugat Lagaslas - hagalhal; malakas na tunog ng tubig na bumabagsak mula sa mataas na pook gaya ng talón Lagutok - maikli ngunit buong tunog ng butóng binabaltak o inuunat, o ng tabla o kahoy na humaginit, o ng apoy kapag sinusunog nitó ang bagay na hungkag Lambong - shawl; cloak; maitim na pantakip o pantábing sa uluhan ng isang tao o pook; saplot na itim, pantakip sa ulo at mukha, at karaniwang ginagamit sa pagluluksa Libak - puna na may layuning tahasang maliitin at insultuhin ang pinapaksa; kilos o pahayag na nagmumulâ sa kawalan ng gálang at pagsasaalang-alang para sa isang bagay; contempt, disdain, scorn, kutya Limahid - labis na karumihan, lalo na sa katawan at pananamit Linga - haláman (Sesamun indicum ) na may bilóg na butó na nakakain at nagdudulot ng langis; tumingin sa paligid na tíla naghahanap. Litid - ligament, tendon; matibay na himaymay na naghuhugpong sa mga butó ng tao Liwasan - pook na malawak at karaniwang nása likás na kalagayan para paglibangan ng madla; ginamit ito ni Rofel para tukuyin ang safari Liya - napakaliit at tíla kaliskis na halámang tubig (Lemna paucicostata ) na sapád ang dahon at karaniwang tumutubò sa mga paliguan. Lukayo - lakayo; payaso Lukong - rabaw o bagay na nakakurba paloob, gaya ng panloob na bahagi ng bílog (saluhin ng pinalukong kong palad) Lunoy - lumakad sa tubigán nang hindi naghuhubad ng damit; dumaan sa makipot na bahagi ng isang ilog (paglulunuyan, lumunoy, maglunoy)
M
Maapuhap - paghahanap sa pamamagitan ng kamay Manaka-naka - bihira Mapiho - specify Masinsin Matarling - mataas at matining na tinig; soprano Mulaga - stare Mutawi - tapat na pagbigkas ng mga salitâ; diin ng pagbigkas ng salitâ
N
Nasisino - recognize Ngisi - grin; pag-ngiti nang banát ang labì at nakalan-tad ang mga ngipin Ngiwi - nakatabingi ang bibig, karaniwan dahil sa lungkot o kawalan ng kasiyahan
P
Pagal - panghihina dahil sa pagod
Pakaskas - minatamis na pulut at niyog, hinulma at pinatuyo sa dahon ng buli, at inayos nang pabilóg Cf Panotsa
Paknit - strip; nabakbak mula sa labis na pagkakadikit;
Pangos - pagkagat ng bagay na may katigasan, karaniwan sa pag-pangos ng tubó; ngalngalen sa Pangasinan at Iloko
Palanas - malawak na kapatagan; pook na maaliwalas; baybayin ng ilog na mabato.
Panguman - hinggil sa ugnayan ng dalawang tao bunga ng muling pag-aasawa ng ina o amá, karani-wang itinatambal sa isa pang salita, halimbawa: amáng pangúmán, ináng pangú-mán; madrasta
Panimdim - matin-ding balísa, karaniwang dahil sa sinisikil na samâ-ng-loob var panim-dímin
Pañuelo - dress
Pelus - velvet
Pilantik - mahinàng hagupit ng dulo ng latigo (ang papila-pilantik na kinang)
Pinid - sara
Pisi - string; sinulid na yari sa bulak; paraan ng pag-uri sa habà o ikli ng pasensiya, o sa dami ng salapi gaya sa “maikli ang pisì ” o “mahabà ang pisì”
Platika - Kas noong panahon ng Español, pana-langin para sa kumpisal, komunyon, at iba pa na nása loob ng katekismo o pasyon; pahayag
Pukaw - gising o nagising; paggísing mula sa pagkakahim-bing;
pag-antig o pagpapagunita sa isang nakalilimot
Punebre - tugtog para sa patay o paglilibing.
Pusali - pook na pina-mamahayan o dinadaluyan ng maru-mi at maitim na likido o tubig
R
ratay - variant ng datay; pamamalagi nang matagal sa pagkakahiga dahil sa karamdaman; paglalagay ng isang bagay sa sahig nang nakalapat ang lahat ng bahagi
S
Sakong - heel; likurang bahagi ng paa sa ibabâ ng búkong-búkong; bahagi ng sapatos o bota na sumusuporta dito; [ST] naatasan at napipilitan dahil sa dami ng dapat gawin. Salta - lundag; pasok Samay - pagsasáma-sáma ng mga himaymay para bumuo ng disenyo; Sambulat - pagkalat at pagtilapon sa maraming piraso Santing - papatinding ínit ng araw o gámit na de-koryente Sasa - magtamasa ng anumang kasaganaan Sasandali - in a moment (alam nilang sasandali pa’y may mga papalit na sa kanila) Siglaw - glimpse Singhap - paghinga nang pauntol-untol at hirap na hirap; panganga-pos ng hininga Sinsin - kalagayan ng anumang masinop ang pagkakadikit-dikit, gaya sa sinsín ng paghábi ng tela o paglála ng banig; pagdiriwang ng pa-salamat. Siwang - bahag-yang bukás, kung sa pinto, bintana, at katulad Sulingan - refuge Sungaw - pierce Suyod - suklay na may ngiping masinsin; kasang-kapang pansáka na ginagamit na pandurog at pampino ng lupa sa li-náng; masuyod = masinsin
T
Taginting - kalansing; tunog na nalilikha ng nagpipingkiang metal, porselana, at iba pa; matarling Taguangkan - sinapupunan Talilis - pag-alis ng lihim; “hindi tumatalilis kapag nireretratuhan” Talulot - petals Talungko - paraan ng pag-upô na nakadikit ang binti sa hita at nakabitin ang puwit; posisyon sa pagtae Tarak - pagsaksak nang madiin at iniiwang nakabaon ang patalim sa sinaksak Tigalawa - tigdalawa; two each (ang mga tirahang tigalawang maliit na silid) Tighaw - paggalíng mula sa karamdaman ; pagginhawa mula sa kahirapan (tumitighaw ng anumang uhaw) Tigib - punong-puno (tigib ng dusa) Tigmak - babad; lubhang basâ dahil sa malakas na buhos ng anumang likido, gaya ng tao na tigmak sa ulan, o pader na tigmak sa pintura Tikatik - hinggil sa ulan na mahinà ngunit tuloy-tuloy; ganitong paraan ng paggawâ. Tilamsik - talsik; paglipad o pagkalat ng likido Timbuwang - matumba nang patihaya, padipa, at pabukakâ Tinis - tinig na mataas, matalim, at nanunuot sa pandinig; kataasan at kalakasan ng tinig. Tiyap - come together Tsubibo - ferris wheel; sasakyang pangkarnabal, napakalakí at tíla nakatayông gulóng, at may mga nakasabit na mga upuán ng tao; carousel; sasakyang pangkarnabal, tíla nakahigang gulóng na umiikot at may mga upuáng hugis kabayo, kotse, at katulad Tudla - punterya; pagpapatama ng patalim, sibat, o punglo sa inaasinta Tulot - allow Tuluyan - prose; nakasulat o binibigkas na wika sa karaniwang anyo nitó at walang tugma at sukat, karaniwang tumutukoy sa katha Tunghay - pagtataas ng mukha Tunghay - pagtataas Tuwad - nakahilig pababâ sa harap na ang puwit ay higit na mataas kaysa ulo
U
Ulo-ulo - tadpole; butete Ultaw - litaw Usal - paulit-ulit na pagsasalita nang pabulong, karaniwan kapag nagsasaulo ng isang aralin.
W
walang-maliw - walang-kupas; walang-hanggan; eternal
Y
Yangyang - pagpapatuyô ng nakasampay na damit sa hangin Yumi - hinhin
Mga Idioma
Pagmamantsa ng pisngi - blush